مطالعه ی تطبیقی پوشاک زنان
دوره ی کلاسیسیسم و رمانتیسم در اروپا
( قسمت اول )

مکتب کلاسیک در لباس
مکتب کلاسیک شاید طولانی ترین مکتب ادبی هنری تاریخ هنر باشد که از دوره یونان آغاز شد و تا اوایل قرن هجدهم ادامه یافت و تمام جنبه های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و… تمدن های این اعصار را تحت تاثیر قرار داد. هم چنین مکتب رمانتیک یکی از فراگیرترین مکاتب هنری غرب است که در تقابل با خردگراییِ کلاسیسیسم پا به عرصه وجود نهاد و نه تنها حوزه ی ادبیات بلکه عقاید مذهبی، فکری، سیاست و زندگی اجتماعی مردم اروپا را متاثر ساخت.
پوشاک به عنوان نمادی از عقاید و فرهنگ یک اجتماع بدون تردید یکی از عناصر تحت تاثیر وقایع هنری ادوار مختلف می باشد و بازخورد تفکر دوره ی کلاسیسیم و رمانتیسم را می توان در پوشش این دوره ها جستجو کرد. در پژوهش حاضر شیوه ی گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای بوده وپوشاک این دوسبک به روش تطبیقی مورد بررسی قرار گرفته و تاثیرات تحولات هنری این ادوار بر پوشش مردم بیان شده است.

تعریف کلاسیسیسم
در دنیای هنر واژه ی کلاسیک ابتدا به هنروادبیات یونان اطلاق می شد اما امروزه معنای گسترده تری یافته است. آن چه در این مقاله تحت عنوان کلاسیسیم مطرح می شود درواقع مربوط به به بازه ی زمانی سده ی شانزدهم تا هجدهم میلادی می باشد که هنر اروپا دوباره تحت تاثیر آثار آرمانگرای یونان قرارگرفت.

این واژه در معنای وسیع خود به آثاری اطلاق می‌شود كه نمونه ادبیات كشوری شمرده شود و مایه افتخار آن كشور باشد

معنای واژه کلاسیک
كلاسیك در زبان لاتین به معنای طبقه و گروه است. “این واژه در معنای وسیع خود به آثاری اطلاق می‌شود كه نمونه ادبیات كشوری شمرده شود و مایه افتخار آن كشور باشد” (سید حسینی،1384، 81). در واقع كارهای ادبی كلاسیك به آن دسته از آثار ادبی گفته می‌شود كه نوع اعلای خود باشد و بدین وسیله تبدیل شود به عنصری معیار، كه مورد تقلید قرار می‌گیرد. کلاسیک اصطلاحی است در معنای وسیع،به میراث بزرگ ادبی و هنری مربوط به هر فرهنگی، و یا برجسته ترین آثار مربوط به هر دوره ای ،اطلاق می شود. (پاکباز،416)در سده نوزدهم،کلاسیک گرایی معنایی واپسگرایی و محافظه کاری به خود گرفت ولی در سده بیستم، واژه کلاسیک کیفیت های وضوح و صراحت منطقی بودن، پیروی از قوانین مقرر یا حتی تناسب و تقارن در مقابل با عاطفه شخصی و الهامات رمانتیسم را در بر داشت. هنرمندان دوره رنسانس به تدریج با تقلید از صور طبیعی و گرد آوری و بازسازی آثاری شبیه مجسمه های روم و یونان قالب کلاسیک زمان خود را ساختند.

کلاسیک گرایی در هنر
کلاسیسیسم ( کلاسیک گرایی) عبارت از آن روش هنری است که شالوده اش بر تعریف عقلانی و زیبایی شناختی از ویژگی های هنر کلاسیک یونان یا روم باستان استوار شده است. بسیاری تمدن ها در سراسر تاریخ، از هند تا اسکاندیناوی، عناصری از هنر حوزه ی مدیترانه را اقتباس کرده اند. و این امر به ویژه در دوره هایی تحقق پذیرفته که این تمدن ها در ارزش های فرهنگی خاص خود، بیانی عقلانی و هماهنگ و انسانمدار را می جسته اند. بنابراین کلاسیسیسمدارای جنبه ای اقتباسی است، و از این لحاظ باید آن را از “هنر کلاسیک اصل” متمایز کرد. ( با این حال، غالبا اصطلاح “کلاسی سیسم” با دعویِ اعتبار مطلق هنر کلاسیک، بدون در نظر گرفتن مکان و زمان معین به کار می رود) (پاکباز، 1389، 23).
بدین قرار، ممکن است از کلاسیسیسم عصر اسکندر یا کلاسیسیسم عصر اگوستینف کلاسیسیسم عصر رنسانس سخن راند و ادغام عناصر مکانی و زمانی معین را در الگوی هنر یونانی ( و یا یونانی- رومی) مورد نظر داشت. از این نکته همچنین، کیفیت ویيه ی کلاسیسیسم دریافت می شود که به موجب آن خصلت های صوری عام و بی زمانش غالبا با معنای خاصی که مبین زمانی معین است، تفاوت می کند( همان، 23).

هنر کلاسیک هنری عقل گرا و مبتنی بر خرد می باشد. یعنی هنری که آرمانگرایی و تکیه بر انسانگرایی را از دوران یونان باستان به ارث برده است.

ویژگی های سبک کلاسی سیسم
همانطور که در قسمت قبل اشاره شد هنر کلاسیک هنری عقل گرا و مبتنی بر خرد می باشد. یعنی هنری که آرمانگرایی و تکیه بر انسانگرایی را از دوران یونان باستان به ارث برده است. این ویژگی ها ابتدا در ادبیات غرب وجود داشت اما آرام آرام به دیگ هنرها مانند معماری، مجسمه سازی و نقاشی نیز کشیده شد.

پایبندی به قواعد در کلاسیسیم
این پایبندی به قواعد و اصول تا جایی پیش رفت که در کلاسیسیسم قرن هفدهم هنرمندان دست به تقلید آثار دوره ی کلاسیک باستان می زدند و کپی برداری از آن ها جایز شمرده می شد. سید حسینی در کتاب مکاتب ادبی خود این اصول را این گو نه بر می شمارد: 1- جستجوی تعادل و کمال 2- تقلید از طبیعت 3- تقلید از قدما 4- اصل عقل 5- آموزنده و خوشایند 6- وضوح و ایجاز 7- حقیقت نمایی 8- برازندگی 9- وحدت زمان، مکان و موضوع (سیدحسینی، 1385، 96تا109).
تمام هنرمندان کلاسیک موظف به پیروی از این قواعد بودند و این اصول به شدت در آکادمی های هنری مسلط بود و در برخی موارد تبدیل به اصول دست و پاگیری شده بود که مانع از ترقی هنرمندان می شد.
آثار معماری کلاسیک دارای تقارن بوده و تمام اندازه ها بر اساس نسبت های انسانی شکل گرفته، نقاشی ها دارای سایه پردازی های بسیار و با نهایت وفاداری در بازنمایی طبیعت می باشند. تندیس ها معمولا تجسمی از خدایان در هیبتی از یک انسان کامل و بدون نقص در نهایت زیبایی و ظرافت می باشند. موضوعات معمولا مذهبی یا اخلاقی بوده و یا به بیان حقیقتی والا از زندگی انسانی می پردازند.

اصطلاح رماتیسم را در معنای عام به ان دوره هایی می توان اطلاق کرد که کیفیات عاطفی و تخیلی در هنر و زندگی مورد تاکید قرار می گیرند.

تعریف رمانتیسم
چنان که اشاره رفت، کلاسیسیم یک روش هنری آرمانگرا استو بر جنبه ی ” عام” طبیعت تکیه می کند ( پاکباز،1389، 24).کلاسیسیسم از لحاظ نظری در تناقض با رمانتیسم است؛ گو اینکه در واقعیت تاریخ، این دو غالبا به هم می آمیزند. اصطلاح رماتیسم را در معنای عام به ان دوره هایی می توان اطلاق کرد که کیفیات عاطفی و تخیلی در هنر و زندگی مورد تاکید قرار می گیرند. در این معنی، آثار نقاشان ونیزی سده های شانزدهم و هفدهم و یا آثار نقاشان انگلیسی و فرانسوی در نیمه ی نخست سده ی نوزدهم؛ جملگی، رمانتیک قلمداد می شوند. خردگریزی رمانتیسم در هر زمانی با خردگرایی کلاسیسیسم در تعارض می افتد؛ و این تعارض در شکل تقابل میان بیان شخصی و عاطفی، و تعقیب اصول زیبایی صوری جلوه گر می شود( همان، 24).

رمانتیسم بر خلاف کلاسیسیسم مکتب بسیار پیچیده و برآشفته ای است. مکتب کلاسیک اصول و قوانین معینی داشت که اغلب پیشوایان بزرگان درباره ی ان قواعد توافق نظر داشتند.

ویژگی های سبک رمانتیک
رمانتیسم بر خلاف کلاسیسیسم مکتب بسیار پیچیده و برآشفته ای است. مکتب کلاسیک اصول و قوانین معینی داشت که اغلب پیشوایان بزرگان درباره ی ان قواعد توافق نظر داشتند، ولی برعکس، رمانتیک ها اغلب درباره ی مکتب خود آراء مغایری دارند و اصولی که آن ها را با هم متحد ساخته است، نامفهوم و اغلب متضاد است ( سید حسینی، 1385، 178). اما در میان این آشفتگی منتقدان برخی از اصول کلی این مکتب را به شیوه های مختلف دسته بندی کرده اند که تقریبا بر همه ی آثار رمانتیسم دلالت می کند. اصول اساسی رمانتیسم از دیدگاه ثروت به شرح زیر می باشد: 1- تاثیر پذیری از طبیعت 2- مخالفت با خرد 3- تکیه بر ضمیر ناآگاه ( درون نگری) 4- بیمار گونگی ( ثروت، 1382).
با مشاهده ی آثار رمانتیک می توان غلبه ی احساس بر اندیشه را به خوبی مشاهده نمود. برخلاف آثار کلاسیک که معمولا ایستا و بدون تحرک هستند آثار دوره ی رمانتیک بی قید و بند به ابراز احساسات و هیجانات روحی انسان می پردازد. تصویر شماره ( ) اثر هنرمند مشهور رمانتیک فرانسیس گویا می باشد. این اثر یکی از محصولات بدبینانه و انسان گریزانه ی این سبک می باشد. ساتورنوس (کنایه از زمان)، در حالی در حالی که با جنونی دیوانه وار به جلو می نگرد پیکر یک انسان کوچک را از هم می درد و تکه ای از آن را می بلعد. در این تابلو، شکل ها از هم گسسته و وضرس، رنگ ها کبود و تیره اند. زندگی در مسیر زمان می گذرد، و زمان، همه ی ما را از هم می درد ( پاکباز،1384، 570).

تصویر شماره (): فرانسیسکو گویا، ساتورس فرزندانش را می درد، 1819-1823، موزه ی پرادو، مادرید، منبع (پاکباز، 1384، 574)

کاری از مهدیه احمدی
ادامه دارد…